ՍՒՐԱՆՈՒՇ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ / Թեհմինա Մարությանի «Գրականագիտական ուսումնասիրություններ. Ա» ժողովածուն

Գորիսի պետական համալսարանի գիտական խորհրդի որոշմամբ մասնագիտական շրջանակների և գրասեր ընթերցողի դատին է ներկայացվել երիտասարդ գրականագետ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Թեհմինա Մարությանի «Գրականագիտական ուսումնասիրություններ. Ա» ժողովածուն (Ե., ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ հրատ., 2022թ., 303 էջ)։

Թեհմինա Մարությանը նոր դեմք չէ ժամանակակից գրաքննադատության ասպարեզում. վերջին տարիներին գրական մամուլում նրա հրատարակած բազմաթիվ ուշագրավ հոդվածներն ու ուսումնասիրությունները զարմանք են հարուցում իրենց թեմատիկ ընտրությամբ, ստույգ ձևակերպված գիտական խնդրադրությամբ ու խորապես փաստարկված, հիմնավորված լուծումներով։ Դրանք քննադատության ժամանակակից ընթացքի մեջ շահեկանորեն առանձնանում են գրականագետ-տեսաբանի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակն ու իմացականությունը բնորոշող մասնագիտական յուրացումներով ու յուրօրինակ ձեռագրով։

ՎԱՐԴԱՆ ՍԱՐԳՍՅԱՆ / Հայհոյանքի ուժը

Վա­ղուց էի մտմտում հայ­հո­յա­խո­սութ­յան հաղ­թար­շավն ու նրա ա­րա­տը պար­սա­վել: Եվ ի­րոք, հա­պա մի պահ մեր շուր­ջը նա­յենք, հա­մա­ցան­ցում զօր ու գի­շեր բա­զում ո­գես­պառ, ու­նայ­նա­գործ էակ­ներ հոգ­ևոր պժգանք՝ գար­շանք են ցրում: Ի­մա­ցութ­յան ա­կունք­նե­րը կար­ծես ցա­մա­քել են, ան­զո­րութ­յան նա­խա­պա­շա­րու­մի քա­րո­զը՝ վա­րա­րել: Ա­մե­նուր խար­խա­փանք է ու ա­տե­լա­վառ շփոթ. գո­յի­մաստ խոս­քի՝ գրե­թե իս­պառ բա­ցա­կա­յութ­յուն։ Հենց մի նշույլ ան­հա­մա­ձայ­նութ­յան, և մարդս պատ­րաստ է ի ցույց հա­նել մայ­րե­նի լեզ­վի նկուղ­նե­րից գո­յա­ցող հայ­հո­յա­խո­սութ­յուն­նե­րի ողջ զի­նա­նո­ցը…

– Ի՞նչ կա զար­մա­նա­լու, բա ա­սում ես՝ ու­շունց ես տա­լիս, բա ու­շունցն ի՞նչ ա­նի դրանց,- ա­սաց Խո­րե­նը՝ հայ­հո­յա­խոս պատ­կա­ռե­լի բա­րե­կամս, ու ան­հաս­ցե հայ­հո­յեց:- Հ­րեն,- հան­դարտ շա­րու­նա­կեց,- էդ­քան խա­չեր են դնում՝ հե­րիք չի, էլ բար­ձունք չեն թո­ղել՝ պղծել են, հի­մա էլ, խելք­նե­րին ա­շե­ցեք, Ք­րիս­տո­սի ար­ձանն են ու­զում դնեն: Ա՛, ձեր… խալ­խերն ինչ են ա­նում, դուք՝ ինչ… Էլ աշ­խար­հում քա­ղաք չեն թո­ղել՝ ե­կե­ղե­ցի են կա­ռու­ցել, իսկ եր­կի՞­րը… ձե­ռից գնում է:

Խո­րե­նը հան­րա­ճա­նաչ էր ու տա­րի­քի հետ նաև՝ բե­ռով վաս­տակ ու­ներ: Հայ­հո­յել սի­րում էր, բայց ոչ եր­բեք՝ տա­նը։ Գի­տեր՝ որ­տեղ: Ըն­կեր­նե­րից շա­տերն ար­դեն չկա­յին՝ կա­րոտ ու­ներ: Հա­ճախ էր միա­նում մեր ըն­կե­րախմ­բի կե­րու­խու­մին ու… հոր­դում էր հայ­հո­յան­քը: Ա­պա­հով­ված էր ու ստեպ-ստեպ ինքն էր սե­ղան բա­ցում: Մեկ-մեկ մտեր­միկ զրու­ցում էինք:

ՆՈՐԱՀԱՅՏ ԴՐՎԱԳՆԵՐ ՀԱՄՈ ՍԱՀՅԱՆԻ ԵՎ ՍԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԻ ԼԻԲԱՆԱՆՅԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ

«Մէկը սակայն իր հոգիին մէջ քեզ բարձր պիտի դասէ:

Այդ «մէկը», գիտցիր, այս պարագային ես չեմ, այլ գալիքն է, ապագան:

Դուն մեծցար՝ գալիքի մէջ»

Սիմոն Սիմոնյան

Համո Սահյանի ստեղծագործական կյանքում կա ուշագրավ մի դրվագ, որը կապվում է սփյուռքի, մասնավորապես Լիբանանի հայ գաղթօջախի հետ: Բեյրութում 1958-1978թթ.-ին Սիմոն Սիմոնյանի խմբագրությամբ հրապարակված «Սփիւռք» շաբաթաթերթը, հիրավի, հարուստ նյութ է պարունակում ժամանակի գրական-մշակութային անցուդարձի մասին՝ նաև ըստ ամենայնի լույս սփռելով հայրենիք-սփյուռք այդօրյա գրական կապերի վրա, որոնք հաճախ դուրս են մնացել մամուլի հետազոտողների ուշադրությունից: Բանն այն է, որ խորհրդային տարիներին «Սփիւռք»-ի որդեգրած ազգային-ազատական ուղղությունը անհամատեղելի էր խորհրդային մտակաղապարների հետ, ուստի և «Սփիւռք»-յան միջավայրը մեծ հաշվով անծանոթ մնաց հայրենի ընթերցողին: Չնայած Խորհրդային Հայաստանի անհանդուժողական դիրքավորումին՝ «Սփիւռք» պաբերականը ուշադրության կենտրոնում է պահել հայրենի գրական, մշակութային, հասարակական ու քաղաքական կյանքը՝ արձագանքելով կարևոր իրադարձություններին, մտահոգություններին՝ փորձելով ամեն կերպ սերտացնել գրական-մշակութային կապերը, կամրջել սփյուռքահայությանը: «Սփիւռք» շաբաթաթերթին, թեև փոքր-ինչ զգուշավոր, բայց հաղորդակցվել են հայրենի բազմաթիվ նշանավոր գրողներ, մտավորականներ, որոնց թվում՝ Դերենիկ Դեմիրճյանը, Գուրգեն Մահարին, Խաչիկ Դաշտենցը, Պարույր Սևակը, Հովհաննես Շիրազը և շատ ուրիշներ: Վերջինս գրեթե մշտական ներկայություն էր թերթում՝ հաճախ անտիպ ստեղծագործություններով, բաց նամակներով ու հրապարակումներով: Գրական ու մարդկային ջերմ շփումներ ունենալով հայրենի բազմաթիվ մտավորականների հետ՝ Սիմոնյանը «Սփիւռք»-ում պարբերաբար հրապարակել է նրանց ստեղծագործությունները, ուսումնասիրությունները, նամակները, զանազան գրությունները, առողջ բանավեճեր ծավալել ազգային հիմնախնդիրների շուրջ, արձագանքել գրական, մշակութային, կրթական նորություններին, հոբելյաններին: Ուշարժան են Սիմոնյան-Դեմիրճյան, Սիմոնյան-Մահարի, Սիմոնյան-Շիրազ, Սիմոնյան-Սևակ, Սիմոնյան-Համո Սահյան գրական ու մարդկային առնչությունները, որոնք լավագույնս արտահայտություն են գտել «Սփիւռք»-ի էջերում:

ՍԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆ / Դեղը

Հայոց Աշխարհի մեծ ու հայրենասէր քնարերգուն՝ Յովհաննէս Շիրազ եւ խոնարհ ու բազմատաղանդ արձակագիրը՝ Խաչիկ Դաշտենց — երկուքն ալ Խաչատուր Աբովեանի պէս Հայոց նո՛ր «Վէրք»ով կոտտացող բիւրեղ հոգիներ, զարմանալի զուգադիպութեամբ մը արտասահմանցի հայ փոքրիկ օրիորդի մը՝ Սեդա Ռշտունիի ալպոմին մէջ պահանջած են միեւնոյն «ԴԵՂԸ» վասն փրկութեան ու բժշկութեան Հայոց Վէրքին, Հայոց Հիւանդութեան, իմանալէ ետք թէ փոքրիկ օրիորդը ապագային դեղագործ պիտի դառնայ: Կը հարցնէ Շիրազ — պահանջելու համար. — «Այնպիսի մի ԴԵՂ կարո՞ղ ես գտնել, որով կարենամ գտնել դուռը մեծ Արարատի»: «Դե՛ղ» գտնելու համար դուռը մեծ Արարատի: Իսկ բարի ու մանիշակի պէս խոնարհ Դաշտենց կարծէք կը հեւայ. «Մինչեւ Սասունը եւ Մուշը չլինեն ներկայ Հայաստանի սահմանների մէջ՝ մենք ՀԻՒԱՆԴ ենք եւ դեղագործների կարօտ»: «ՀԻՒԱ՛ՆԴ ենք մենք», ըստ Դաշտենցի, եւ «կարօտ՝ ԴԵՂԱԳՈՐԾՆԵՐԻ»... 

«Հիւանդ» ենք ազգովին եւ պէտք ունինք «դեղի»: 

Հայրենական երկու գրողներէն մէկը դեղ կ'ուզէ «Արարատի դուռը գտնելու», միւսը՝ «Սասունը եւ Մուշը բերելու ներկայ Հայաստանի սահմաններուն մէջ»: 

Թող ներէն մեզի մեր հայրենական համբուրելի երկու գրողները, մենք ԴԵՂ կ'ուզենք նախ ՈՒՐԻՇ բաներու համար, մեծ Արարատի դուռը գտնելէ առաջ, Սասունը եւ Մուշը եւ ուրիշ շատ սիրելի բնագաւառներ շալկելով բերելէ առաջ, վասն բժշկութեան Հայոց «Վէրք»ին…