«Հենց իր նման... թեյի բաժակը սեղանին դրեցի ու գրեցի իմ առաջին պատմվածքը» / ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ ԱՎԵՏԻՔ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ ՀԵՏ

Վերջերս <<Միրհավ>> գրական խմբակը հանդիպում ունեցավ սյունեցի մեծանուն արձակագիր Սուրեն Այվազյանի որդու՝ Ավետիք Այվազյանի հետ, որ նույնպես գրող է, բնակվում է Ռուսաստանի Դաշնությունում և ստեղծագործական ծրագրերով գտնվում էր հայրենիքում: 

Ստորև ներկայացնում ենք Ա.Այվազյանի հետ <<Միրհավ>>-ի ունեցած բացառիկ հարցազրույցը: 

1.Պարոն Այվազյան, անչափ հաճելի է ծանոթանալ ու հաղորդակցվել մի մարդու հետ, ով մեզ՝ սյունեցիներիս(և ոչ միայն) համար այնքան սիրված գրողի՝ Սուրեն Այվազյանի արժանավոր որդին է, ինքն էլ՝ մարդկային արարող տեսակ, ստեղծագործական անհատականություն, որ ընթերցողին ներկայացել է ուրույն գրաշխարհով: Նկատի առնելով, որ Դուք մեծանուն սյունեցու որդին եք, զրույցը սկսենք հենց այդ նոտայից. ի՞նչ եք ամենից առաջ ժառանգել Ձեր հորից՝ անհատական խառնվածքի, արժեհամակարգի, գրական նախասիրությունների առումով: 

- Ինձ թվում է, որ տարիների ընթացքում մենք բոլորս ավելի ու ավելի ենք նմանվում մեր ծնողներին… Սակայն չեմ կարող ասել, որ ես հենց իմ հայրն եմ, քանի որ Այվազյանի նման երկրորդը անհնար է լիներ:
Նա մեծ մարդասեր էր, ուրիշի տառապանքը իրենը համարող, ամեն երևույթ շատ խորը ընկալող մարդ: Հայրենիքի կորուստնուրն ու ցավերը զարկերակի պես բաբախում էին նրա սրտում, պահեր էին լինում, երբ նա հրաբխի պես ժայթքում էր և այլևս անկարելի էր նրան կանգնեցնել… Ահա այսպիսի մի դեպք եմ հիշում. դեռ երեխա էի, և հայրս (հատուկ թույլտվությամբ) տարել էր ինձ Նախիջևան, որպեսզի տեսնեմ մեզնից խլված այդ երկրամասի գյուղերը, եկեղեցիները, խաչքարերը: Հանկարծ ադրբեջանական մի գյուղում մեքենայի միջից նա նկատում է, որ թուրքի տան աստիճաններից մեկի փոխարեն սրբատաշ խաչքար է դրված: Քիչ անց ամբողջ գյուղն արդեն այդ տան առաջ էր. գոռում, աղաղակում էին, բայց Այվազյանը անդրդվելի էր, նա չէր հեռանում և շարունակում էր իր ճառը՝ մատը թափ տալով բոլորի վրա՝ թե ապրում եք մեր հողի վրա, գոնե մեր սրբությունները մի պղծեք… Մինչև հիմա աչքիս առաջ է այդ պատկերը՝ հայրս իր ճերմակ, ետ սանրած մազերով, շրջապատված հունից դուրս եկած ադրբեջանցիներով... Թուրք կանայք կրակի բոցերի պես թպրտում էին այս ու այն կողմում... Մեր վախեցած վարորդը, շիկացած մթնոլորտը... Բայց չհամարձակվեցին վնասել մեզ, որովհետև նրա ներքին խառնվածքն ու արտաքին տեսքը այլ խորություն և ուժ ունեին:

2. Ընթերցողին ներկայացել եք 1990 թվականին հրատարակած <<Այ հեր, եկել եմ>> խոսուն խորագրով պատմվածքների ժողովածուով: Ինչպե՞ս գրվեց Ձեր առաջին գործը, ինչպե՞ս բացահայտեցիք Ձեր մեջ ապրող գրողին, գրի մարդուն: Գրելու ձիրքը տրվա՞ծք եք համարում, թե՞ արյան կանչի յուրօրինակ փոխկանչ: 

18 տարեկան էի… Հայրս արդեն տարուց ավելի էր, որ հեռացել էր կյանքից… Հենց իր նման... թեյի բաժակը սեղանին դրեցի ու գրեցի իմ առաջին պատմվածքը: Մինչև հիմա նախանձով եմ նայում այդ պատմվածքին, շատ հեշտ գրվեց, նույնիսկ չեմ մաքրագրել, պարզապես մեքենագրեցի ու մայրիկիս խորհրդով տարա <<Ավանգարդ>> թերթի խմբագրություն: Մի քանի օր անց այն տպագրվեց: Ապա սկսվեց մի անսպասելի իրարանցում: Նախ՝ խմբագրությունը ողողվել էր ընթերցողների նամակներով, որոնք <<Ավանգարդը>> հրապարակում էր իր համարներում՝ <<Հավատ>> խորագրի ներքո, ինստիտուտում դասախոսներս էին շնորհավորում, տարբեր գրողներ, քննադատներ զանգահարում էին և շատ բարի խոսքեր ասում, ապա՝ առանց իմանալու, թե ում որդին եմ, զանգահարեցին Գևորգ Էմինը, Սիլվա Կապուտիկյանը և ուրիշներ: Վերջապես <<Այ հեր, եկել եմ>> պատմվածքը ստացավ տարվա լավագույն ստեղծագործություն՝ <<Ոսկե գրիչ>> մրցանակը:

Պատկերացրեք իմ վիճակը, ես ընդամենը մեկ պատմվածք էի գրել, ուզում էի գոռալ՝ սպասեք, ախր ես դեռ ինքս ոչինչ չեմ որոշել, բայց արդեն ուշ էր… Ստիպված էի, պարտավորված էի կամ էլ ինձնից կախված չէր ոչինչ և ես դարձա գրող... 

3. Հիմա գրու՞մ եք: Տարիների ընթացքում փոխվում են արդյոք Ձեր ստեղծագործության թեմաները: Ժամանակը, իրադարձությունները, պատմությունը, միջավայրը որքանով են ազդում ձեր գրչի բովանդակության վրա:

Իհարկե, տարիների ընթացքում մարդը փոխվում է, իսկ եթե ոչ՝ արդեն ինչ-որ բան այն չէ, ուրեմն չկա զարգացում, չկա առաջընթաց: Հիմա մենք ասենք երկիր ունենք, ժողովուրդ ունենք, գրողներ էլ ունենք, բայց եթե այս ամենը մնա այնպիսին, ինչպիսին կա, չլինի զարգացում, առաջխաղացում, արդյունքը դժվար թե գոհացնի մեզ: Մենք բոլորս պետք է փոխվենք, շատ կարևոր հարց եք բարձրացրել, աշխատենք նոր մոտեցումներով, նոր գիտելիքներ ձեռք բերենք, նոր զարգացումներ հաղորդենք կյանքին և, ըստ էության, գրողի դերն էլ դա պետք է լինի՝ նպաստել առաջընթացին՝ մարդու առաջընթացին, գաղափարների ընկալման առաջընթացին:

Կարելի է, անշուշտ, <<ուրախանալ>> անցյալի ձեռքբերումներով ու հին մշակույթով, բայց առավել կարևոր է, թե ի՞նչ ենք ստեղծում այսօր, ի՞նչ արժեքներ ենք կրում, ժառանգորդում…Ցավոք, մենք կամ անցյալում ենք, կամ ապագայում, իսկ ներկա ժամանակը անխնա կորստի ենք մատնում:

4. Հայրենիք Ձեր այցելությունների ընթացքում մասնակցում եք արդյոք գրական հավաքների, մշակութային միջոցառումների: Շփվու՞մ եք գրական միջավայրի հետ: Ինչ մտահոգություններ ունե՞ք, այսօր ի՞նչ է փոխվել: 

Այո, մասնակցում եմ, սակայն ինձ թվում է, որ պետք է մի քիչ ավելի շատ մտածել միջոցառումների խորության ու բովանդակության մասին: Գրական միջավայրն էլ դեռևս ամորֆ վիճակում է, դժվար է զարգանում և, ցավոք, հեռու է կայացած համարվելուց: Ու չգիտես՝ ում մեղադրես, կամ մեղադրելով կարելի՞ է հարց լուծել… Նայեք, թե ինչպես է ապրում մի աննշան էստրադային երգիչ և համեմատեք, թե ինչպես է ապրում գրողը: Այս խեղված վիճակը թույլ չի տալիս, որ ստեղծվի այն միջավայրը, որին լիաթոք կասենք գրական… Սակայն բողոքելուց բացի ասեմ, որ ես միշտ հարուստ եմ եղել արվեստագետ ընկերներով՝ նկարիչներ, գրողներ, երաժիշտներ, դերասաններ... Այդ մարդիկ թանկ են ինձ համար, որովհետեև ծառայում են մի ընդհանուր գործի՝ գեղեցիկի ու սիրո պահպանմանը... 

5. Ինչպե՞ս եք վերբերվում ժամանակակից գրականությանը: Լավածանո՞թ եք արդի գրական զարգացումներին, ինչպե՞ս կգնահատեք այդ ընթացքը՝ ձեռքբերումների և բացթողումների առումով: 

Ժամանակակից գրականություն... Այդ զարկերակը բաբախում է, գրականությունն էլ իր ընթացքի մեջ է, բայց որքանո՞վ ենք մենք առնչվում համաշխարհային գրական պրոցեսին, ո՞րն է ժամանակակից մարդու իրական կերպարը, դեմքը, օրախնդի՞ր են արդյոք ազգային նկարագրին վերաբերող հարցադրումները... Գրականությունը պետք է պատասխանի այս ու այլ հարցերի: Սակայն այսօր գրողը ինքն է անընդհատ հարցեր առաջ քաշում, իսկ ընթերցողին դրանք պետք չեն, նա ինքն է իր հարցերի պատասխանները փնտրում: Գրողը պետք է օգնի գտնել պատասխանները:

Ինձ թվում է՝ մի փոքր էլ համբերություն և արդեն ժամանակն է, որ հայ ժամանակակից գրականությունը սկսի իր նոր ընթացքը ձեռք բերել: Այդ ճանապարհին մի խոչընդոտ կա՝ վստահության կորուստը, բայց այն կարելի է վերականգնել և միայն մի դեպքում, երբ ի հայտ գան արժեքավոր գրական գործեր... 

6.Ի՞նչ խորհուրդներ ունեք երիտասարդ ստեղծագործողներին՝ ելնելով Ձեր կենսափորձից:

Առանց մեծ սիրո դեպի ընթերցողը, այսինքն՝ դեպի ժողովուրդը, ոչինչ չի ստացվի... Սիրե՛ք մարդկանց, անկեղծ եղեք շփումների, հարաբերությունների մեջ, անկեղծ եղեք, երբ գրիչ կա ձեր ձեռքին և կտեսնեք, թե որքան սեր կվայելեք ձեր նվիրումի դիմաց … Գրականությունը մի բարդ ճանապարհ է, բայց միակն է կյանքին իմաստ հաղորդելու մեջ:

7. 2015 թվականին լրանում է Սուրեն Այվազյանի ծննդյան 100-ամյակը, որը, անտարակույս, պետք է նշվի պատշաճ մակարդակով: Հույս ունենք, որ գրական-մշակութային հանձնառու կառույցները քայլեր կձեռնարկեն՝ ըստ հարկի տոնելու երախտառատ արձակագրի հոբելյանը: Այդ առթիվ հավաքական մտահոգություններ կան՝ կապված Այվազյանի՝ Խնձորեսկում կառուցած տունը թանգարան դարձնելու առաջնահերթ խնդրի հետ, որի լուծումը թերևս ամենատեղին նվերը կլիներ գրողի 100-ամյակին: Առավել ևս, որ դա գրողի ամենամեծ ցանկությունն էր: Հնարավոր չէ՞ արդյոք բարեկարգել և գործարկել գոնե մեկ ցուցասրահ: Ինչպե՞ս եք տեսնում հարցի լուծումը: Մենք՝ որպես մշակութային-գրական կառույց, կարո՞ղ ենք արդյոք ինչ-որ կերպ նպաստել այդ ծրագրի իրականացմանը:

2015 թվականը և՛ ինձ, և՛ շատ-շատերի համար Այվազյանական տարի է: Իհարկե, համամիտ եմ Ձեր այն կարծիքին, որ գրողի հոբելյանը լավ առիթ է Խնձորեսկի իր տունը վերածելու թանգարանի… Արդեն ինձ տեղեկացրել են, որ միջոցառումներ են լինելու Երևանում, Գորիսում և Խնձորեսկում… Արդեն մի մեծ գործ է արվել Արկադի Ծատուրյանի կողմից. նրա կազմած <<Մեր Այվազյանը>> խորագրով հուշագիրքը գրողի կերպարի վերահաստատումն է, նրա մարդկային արժեքների վերակոչումը, որը շատ կօգնի նոր սերունդին ընկալել, հասկանալ Սուրեն Այվազյանի տեսակը: 

Վերջերս Ռուսաստանում ևս մեկ անգամ լույս տեսավ <<Ճակատագիրն հայոց>> պատմավեպը ռուսերեն, շքեղ հրատարակությամբ: Կարծում եմ, այս գործը կարևոր է, պետք է վերահրատարակել Սուրեն Այվազյանի ամբողջ գրական ժառանգությունը: Հիմա փորձում ենք հրատարակել <<Խիղճը>> պատմվածքների ժողովածուն, <<Տուր ձեռքդ, կյանք>> հայտնի վեպը... Եթե նոր սերունդներին չմատուցենք այդ փառահեղ գրական արժեքները, ապա մյուս գործողությունները կկորցնեն իրենց իմաստը…

8. Եթե հնարավորություն ունենայիք Հայաստան վերադառնալու, կգայի՞ք:

Ես հիմա էլ Հայաստանում եմ… Տարին կիսվել է երկու մասի. մի մասը, երբ ֆիզիկապես եմ Հայաստանում, մյուս մասը, երբ հոգեպես եմ Հայաստանում՝ իմ պաշտելի հայրենիքում: Այդպիսի տարի դեռ չի եղել, որ չլինեմ Զանգեզուրում, Գորիսում, Խնձորեսկում. աննկատ գալիս ու գնում եմ…

9. Եվ վերջում՝ Ձեր խորհուրդներն ու մաղթանքները <<Միրհավ>>-ին:

<<Միրհավ>> ակումբը մեր գրական իրականության մեջ մի յուրօրինակ, անկրկնելի երևույթ է, ավելին՝ գրականության և արվեստի համար պարզապես թթվածին է… Էլ ավելի զարմացա, ուրախությանս չափ չկար, երբ այս տարի հանդիպեցի միրհավականներին Ժիրայր Մարտիրոսյանի աջակցությամբ, և այսօր էլ իմ խորին հարգանքն եմ հայտնում իսկական նվիրյալներին, ովքեր ակադեմիական ճշգրտությամբ ծավալել են իրենց աշխատանքը:<<Միրհավը>> երևույթ է ոչ թե Գորիսի, կամ Զանգեզուրի համար, հիշեք խոսքս, այն, ի վերջո , իր շուրջը համախմբելու է ողջ հայության գրական, մշակութային ներուժը: Մենք էլ մեր հերթին պատրաստ ենք ամեն ինչ անել, որպեսզի այս գրական հուսո կղզյակը աճի ու զարգանա: Մեր Գորիսը մի այլ խորություն, մի այլ խորը իմաստ ունի, և <<Միրհավ>>-ը արդեն ի հայտ է հանել, որ մեր ժայռերը հենց այնպես չէ, որ այդքան գեղեցիկ են…