Հուլիսյան խաղաղ երեկո էր: Այգու խորքում բազմած տաղավարը պարուրված էր էկոլամպերի սառը, արծաթ լույսով: Դեմ-դիմաց նստած էինք ես ու նա` արդեն լեգենդ դարձած ծերունին: Կանեփաբույր, ութսունը վաղուց գլորած զրուցակցիս աշխույժ աչքերը փայլում էին անսպասելի հանդիպման բերկրանքից: Միայնակ տղամարդը սեղանին դրեց տասնամյակներ շարունակ իրեն ուղեկցած լուցկու ու ծխախոտի տուփերը, որոնց ավելացել էր նաև բջջային հեռախոսը:
Երկար ժամանակ չէի հանդիպել նրան: Գորովանքով լեցուն նրա խոսքից հասկացա, որ չէր կորցրել մտքի հստակությունն ու պարզությունը: Ծերունական զառամախտը բարյացակամ շրջանցել էր նրան ու խնայել:
Զգալի գինովցած էր, բայց հաճելիորեն սթափ: Նա մոհիկան էր: Քսաննակաների սերնդի քրեական աշխարհի վերջին մոհիկանը մեր քաղաքում:
-Մատա'ղ, մատա'ղ, դու լույս ես տալիս, քեզ սիրում է Աստված, ինչպես ինձ,- գորովանքով մրմնջում էր:
Խորհրդային բանտային գեհենը ծայրեծայր դեգերած, անհավատալի փորձությունների ենթարկված ու մարդ մնացած մարդն իրավունք ուներ այդպես կարծելու: Ես խնդրեցի պատմել նրան իր կյանքից մի ուշագրավ դրվագ:
-Կպատմեմ սառնարանի մասին,- ասաց նա ու սուզվեց հիշողության բավիղները: Մի պահ քար լռություն տիրեց: Ինձ թվաց, թե բյուրավոր պապանձ հոգիներ պատրաստ սպասում էին նրա խոքին: Խոսելու ճիգ նշմարվեց նրա դեմքին: Կարծես ճգնում էր քաշել ծանրածանր, թանձր մի վարագույր՝ երկաթե վարագույր:
- …Գնացքը փնչալով գնում էր դեպի արևելք: Հեռավոր արևելք: Ապրանքատար շարժակազմն էտապով տեղափոխում էր կալանավորներիս՝ վեց հարյուր հոգու: Յուրաքանչյուր վագոնում վաթսուն հոգի ենք: Քարածխի վառարանի շուրջ խմբված, տարբեր տարիքի, տարբեր ազգության մարդիկ են՝ լուռ ու մռայլ: Կարճատև երթից հետո շարժակազմը հանվում է հիմնական ուղուց ու մտցվում փակուղի՝ ճանապարհ տալու եկող շարժակազմերին: Բազմօրյա, հաճախակի փակուղային դադարներով երթը դարձել էր ձաձրալի, անտանելի: Հերթական դադարի ժամանակ հանդգնեցի վագոնի վերին մասում օդի մուտքի համար նախատեսված բաց ճեղքից դուրս նայել:Մեր սար ու ձորի նման լեռնոտ, անտառապատ տեղանք էր, վերակացու՝ ավտոմատավոր զինվորների դաժան հայացքներ: - Հոգոց հանելով, վառելով հերթական սիգարեթը՝ ծերունին շարունակեց.
- Քիչ անց շրխկոցով բացվեցին դռները: Շերտավոր հագուստիցս ճանաչեցին միանգամից ու վրա պրծնելով դուրս շպրտեցին գնացքից: Չիտայում եմ:
Ձմեռ էր: Ինձ նետեցին շարժակազմի մեջ գտնվող պատժավանդակ: Ճաղավանդակը խիտ ցանցկեն էր, և ջրաշիթը միանգամից առաջացրել էր սառցե վանդակ: Սարսափով մտածեցի՝ սա վերջն է: Սառնամանիքն ածելու շեղբի պես թափանցում էր: Խելագարության հասնող անհույս վիճակս մղում էր շարժվելու: Շուտով ուժերս սպառվեցին: Ծնկեցի և կզակս զարնվեց սառցե հատակին: Գիտակցությունս կորցրի…
Մարդը մի պահ լռեց, հետ նստեց, բարձրացրեց իր սերնդի շրջանում այլընտրանք չունեցած <<կեպկա>> գլխարկի հովանին և շարունակեց:
- Երբ օրեր անց գնացքը հասնում է Ուլան-Ուդե, և տեղափոխող անձնակազմը ստուգայց է կազմակերպում, ինձ նորից են հիշում: Սառած, փայտացած գտնելով ու համարելով մեռած, ինձ քարշ են տալիս սառնարանից դուրս և զեկուցում պետին: Կազմվում է արձանագրություն մահվան հերթական փաստի կապակցությամբ ու ներկայացվում ստորագրության ուղեկցող անձնակազմին: Բոլորը ստորագրում են, բացի երիտասարդ բժշկից, ով պնդում է տեղում զննել և համոզվել: Հանձնաժողովականները ծիծաղում են և սկսում ձեռ առնել անփորձ բժշկին:
-Ստալինյան մարդակեր գայլերը,- իր պատմությունն է շարունակում ծերունին,- շատ լավ գիտեին, որ մարդն այնտեղից կենդանի չի պրծնում: Ես ոչ առաջինն էի, ոչ՝ վերջինը: Համառ երիտասարդը (ով հետագայում պատմեց ինձ այդ ամենը) պահանջում է զննում: Եվ ո՜վ զարմանք. նրա տոնոմետրն արձանագրում է աշխատող սրտի դանդաղ զարկերը:
-Կենդանի՜ է, կենդանի՜ է,- բղավում է նա:
Արդեն նետելու պատրաստ՝ պարկի մեջ տեղավորված փայտացածիս տեղափոխում են նույն վագոն, հրահանգում վառարանից հեռու պահել և ծածկել լաթ ու շորով:
Նա նորից մի ծխախոտ վառեց, կուլ տվեց ծուխն ու անհամբեր մանուկի պես շտապեց պատմել առանց ծուխը փչելու: Պատմվող խոսքի հետ ինքնաբերաբար արտամղվող ծուխը բաց վառարանի բերանից ելնող ծխի նման տարածելով` շարունակեց.
-Օրեր անցան: Սկսեցի ձայն լսել՝ կարծես անդունդից: Այն կամաց-կամաց հստակվում էր: Սկսեցի շարժվել:
-Արթնացա՜վ, արթնացա՜վ: Նա կենդանի՜ է,- վրա պրծան տառապյալ մարդիկ այս ու այն կողմից և սկսեցին շոշափել՝ կարծես համոզվելու համար իմ ողջության փաստով:
Ամուրի Կոմսոմոլսկում ինձ տարան բանտային հիվանդանոց, որտեղից դուրս գրվեցի տասնութ օր անց:
-Աստծու ցավը տանեմ, չէ, սիրում է ինձ, այլապես այստեղ չէի լինի,-ասաց նա ու բարձրաձայն քրքջաց.
-Աշխատում էինք ուսսուրական Տայգայում: Անտառ էր՝ անեզր, անսահման: Փակված անտառի հսկա բացատը շրջափակված էր դիտաշտարակներով: Անտառ ենք հատում: Յուրաքանչյուրն իր կտրած ծառն իրեն հատկացված փոքրահասակ ձիով քարշ էր տալիս կուտակավայր: Տարածքը խստորեն հսկվում էր գոտեվորված կերպով: Հաղթահարեցիր մի գոտին՝ կբռնվեիր մյուսում: Այնուամենայնիվ, թեև փորձերն ավարտվում էին ձախողմամբ, այնուամենայնիվ, շատերն էին դիմում այդ քայլին: Ի՜նչ ուներ կորցնելու երեք քսանհինգ տարի դատապարտվածը: Նրանք նախապատրաստվում էին երկար. նախ ժամանակի ընթացքում աննկատ փորում էին գետնափոր թաքստոցներ: Այնտեղ կուտակում էին խնայված սնունդ, լուցկի, ջուր: Կուտակված պաշարը թույլ էր տալիս մի քանի օր պատսպարվել: Երբ անհետանում էին, սկսվում էր տենդագին փնտրտուքը հարակից տարածքներում: Չգտնելով՝ համակերպվում էին փախուստի մտքի հետ (նաև ենթադրվում էր, որ փախստականը, միևնույն է, մահացած կլինի) և դադարեցնում էին փնտրտուքը:
Ամենակուլ Տայգայի թավուտները շատերին են կլանել: Մի անգամ,-ոգևորված շարունակեց զրուցակիցս,- վերակացուներն անտառի խորքում ծուխ են նկատում: Շրջապատելով տարածքը՝ ձերբակալում են մի փախստականի, որ սպանել էր ընկերոջն ու կերել նրան: Բերեցին ու բոլորին ի տես ծառից կախեցին փափուկ մսերից զրկված սպանվածին: Թե հետո ինչ եղավ ինքը՝ մարդակերը, անհայտ մնաց:
Մի պահ լռություն տիրեց:
-Դե լավ, մատա'ղ,-վրա բերեց ծերունին.- Ծիխի կաց, ես գնամ:
Նրան ուղեկցեցի մինչև դարպաս: Ձեռքս սեղմեց, բարի գիշեր մաղթեց ու անէացավ խավարի մեջ` ողբերգականորեն դժբախտ իր սերնդակիցների նման:
Комментариев нет:
Отправить комментарий