07.09.2019

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ / Մտքի ազատութեան մունետիկները

Համացանցը այնպիսի բեմահարթակ մըն է, որ մարդ ծածկելով իր իսկութիւնն ու ճշմարիտ էութիւնը, կրնայ վերածուիլ այնպիսի իրականութեան՝ որուն ամբողջութեամբ հակառակ ճշմարտութիւնը կը պարզէ: Ու գիտութեան զարգացումը, դժբախտաբար մեր մէջ յառաջացուց «մտքի ազատութիւն» անունով կատակերգութիւն մը, որովհետեւ այդ մէկը դուրս գալով իր ճշմարիտ նպատակէն վերածուեցաւ անզսպութեան ու սանձարձակութեան: 
Արշակ Ալպօյաճեանի եւ Ղ. Սալըրեանի խմբագրութեամբ Գահիրէի մէջ 1936-ին ծնունդ կ'առներ «Ազատ Միտք» անունով քաղաքական, գրական եւ տնտեսական շաբաթաթերթ մը, որուն Ա. թիւի խմբագրականին մէջ կ'ըսուէր հետեւեալը. «Ազատ մտքի շուրջ բոլորուող մտաւորականները եւ անոնց բարեկամներն ու քաջալերողները, համոզուած ըլլալով հանդերձ թէ դիւրին չէ քանդել նախապաշարումները եւ վերականգնել ազատ մտածութեան ու անկախ դատողութեան խորանը, պիտի նուիրեն իրենց ջանքերը այն սուրբ գաղափարին համար, վասնզի խորապէս համոզուած են թէ ազատ միտքով հայը շատ աւելի լաւ գիտէ ծառայել իր ազգին եւ իր հայրենիքին, քան այն մտքի ստրուկը որ ուրիշին մտածութեան մէջ կը կաղապարէ իրը՝ իր ինքնութիւնը եւ գործելու ազատութիւնը կորսնցնելու աստիճան...» («Ազատ Միտք», Ա. Տարի թիւ 1, Շաբաթ, 15 Օգոստոս 1936): Սքանչելի արտայայտութիւն, որ կ'ուզէ փշրել շղթաներն ու կաղապարուած մտածողութիւնները եւ ստեղծել խօսքի եւ մտքի ազատութեան ատեան: Սակայն տարբերութիւնը մեծ է այն ժամանակաշրջանի երազային մտքի ազատութեան, ու ներկայի ստեղծուած «ազատ մտքի» քաոսային վիճակին:

28.07.2019

ԳԵՂԱՄ ԻՇԽԱՆՅԱՆ / Իմ սիրելի բակունցյան հերոսը

Ձեզ ենք ներկայացնում Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակի առթիվ Սյունիքի ու Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի առաջին տեղի մրցանակակիր, Շոշի Սարգիս Աբրահամյանի անվան միջնակարգ դպրոցի XII դասարանի աշակերտ Գեղամ Իշխանյանի աշխատանքը:

Արցախցի եմ, մեկն այն բազմաթիվ դպրոցականներից, որոնք դպրոց են գնում, սովորում կամ չեն սովորում օրվա դասերը, չարաճճիություններ անում, ամբողջ օրը խճճվում համացանցի լաբիրինթոսում, ոգևորվում սիրած հերոսների արարքներով: Ի տարբերություն իմ շատ հասակակիցների՝ ես սիրում եմ նաև գրքեր կարդալ և առավելապես ոգևորվում եմ հայրենասիրական, պատմական ստեղծագործություններով, իսկ երբեմն ինձ թվում է, թե նրանց հերոսներն իմ կողքին են, ապրում, արարում և ոգևորում են ինձ: Ամեն գարնան սիրում եմ զբոսնել գյուղի այգիներում, նայել քչքչան առվակի ջրերին և, թվում է, թե ուր որ է կհանդիպեմ նրան՝ ճերմակ, խճճված մազերի մեջ կորած դեմքով, բարձրահասակ, բարի, քաղցրաձայն, համակրելի ծերունուն՝ իմ սիրած հերոս Հազրոյին՝ ծիրանի փողի նշանավոր տիրակալին, ում հետ ծանոթացա ինձ շատ հոգեհարազատ մի գրողի՝ Ակսել Բակունցի գրքերից մեկում:

27.06.2019

ՏԱԹԵՎԻԿ ՂԱՀՐԱՄԱՆՅԱՆ / Զրույց Ալպիական մանուշակի հետ

Ձեզ ենք ներկայացնում Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակի առթիվ Սյունիքի ու Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի երկրորդ տեղի մրցանակակիր, Մարտակերտի Վ.Բալայանի անվան միջնակարգ դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտուհի Տաթևիկ Ղահրամանյանի աշխատանքը:                                                                        
Ես էլ Կաքավաբերդ եկած ճամփորդներից էի, բայց իմ ուղեկիցների նման գնացել էի այնտեղ ո՛չ հետազոտելու, ո՛չ էլ գանձեր փնտրելու նպատակով, ես եկել էի զրուցելու ալպիական մանուշակի հետ, նա էր իմ որոնելի գանձը: Ահա նստել եմ քարերի վրա՝ նրա կողքին, և ինձ էլ նրա ծաղկափոշին վայելող բզեզի նման աշխարհը թվում է ծիրանագույն հսկայական բուրաստան, ալպիական մանուշակ: Ես սկսում եմ իմ զրույցը ալպիական մանուշակի հետ... Հիշում եմ իմ ճանապարհը նրան հասնելուց առաջ և անհագ ցանկությամբ ուզում եմ պատմել նրան, որ իմ ուղեկիցները մարդիկ էին, ովքեր ընկալում էին աշխարհը յուրովի, ամեն մեկը տեսնում, զգում էր այդ աշխարհն իր հոգու աչքերով: Նա է՝ ալպիական մանուշակը: Երկնամուխ բուրգերի և պարիսպների հնության շնչով օծված ավերակներին տիրում է նրա թարմ շնչառությունը: Ամպերը ցրող քամին օդի թարմ քուլաները տանում է հեռուները՝ Բասուտա գետից մինչև Կաքավաբերդի անմատչելի բարձունք։ Գորշ ավերակների ու պարիսպների ամայության մեջ կենդանություն բերող Բասուտա գետի ալիքներից բացի կա ևս մեկ մխիթարություն՝ բնաշխարհի միակ ծաղկունքը՝ ալպիական մանուշակը։ Հետաքրքիր է՝ ինչպես է բուրում քարերի վրա բուսած այդ ծիրանագույն ծաղիկը։ Լուռ է, լուռ են պարիսպների՝ երկնքից կառչած ավերակները, որոնք իրենց երբեմնի հզորության տարիներին այնպե՜ս կանգուն էին, իսկ անգղերն իրենց սուր կռինչներով լցնում են օդը համատարած աղմուկով, որ իրենց արձագանքներն են գտնում Կաքավաբերդի բարձունքին: Ինձ լսելի չեն այդ ձայները, և ո՛չ էլ Բասուտա ալիքների ահագնացող ճիչն է գրավում իմ ուշադրությունը, ալիքները վիրավոր առյուծի պես թարմ վերքի ցավից մռնչում են, ափ դուրս գալիս, բայց ես չեմ զգում նրանց հորձանքները, բնաշխարհն ուզում է կլանել ինձ ամբողջությամբ, մինչ ես հայացքս չեմ կարողանում կտրել նրանից, որ իր խոսուն լռությամբ թաքնված է քարերի հետևում:

ԼՈՒԻԶԱ ՄԱՄՈՒՆՑ / Բակունցի լռությունը

Ձեզ ենք ներկայացնում Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակի առթիվ Սյունիքի ու Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթում «Գրական ձիրք» անվանակարգի մրցանակակիր, Մարտակերտի Վլ. Բալայանի անվան միջնակարգ դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտուհի Լուիզա Մամունցի աշխատանքը:                                                                 
Գիշերային աղջամուղջում տեղս նորից չեմ գտնում... Խավարի մեջ սարսուռով պատված՝ ես կրկին ճոճվող կամրջին եմ կանգնած: Մեղմ հովիկը շուրջս բոլորել, այս կյանքում միշտ զգոն է ինձ պահել, բայց այսժամ նա էլ ինձ լքել և միայնակ է թողել... Ու՞ր ես, «ընկե՛ր» իմ բարի, իմ դառն օրերի միա՛կ փերի: Ես արագ քայլերով առաջ եմ սլանում, իսկ ամպերն իրար են խառնվել և դույլերով անձրև են թափում: Ես անտառի թավուտում անհույս քայլերով դեպի հարավ եմ շարժվում: Մտքիս կծիկն էլ խճճվել ու ինձ կորցրած եմ կարծես: Իմ աչքերում ինչ-որ լույս է առկայծում, ես դեպի այդ լույսն եմ շարժվում: Խոզանով պատված մի փոքրիկ տնակ է աչքիս առջև, որը կարծես զորեղ ուժ ուներ, սթափեցնող ոգի... Հուշիկ քայլերով մոտենում և դուռն եմ կամացուկ ծեծում: Մի ծերուկ է բացում և սփրթնած դեմքով նայում ինձ: Վայրկյաններ անց հյուծված ձայնով ինձ ներս է հրավիրում: Նա մագաղաթ ուներ՝ սեղանին դրված, փետրածայր գրիչ ու թանաքաման և փոքրիկ լամպակալ: Ես թրջված վարսերով մոտեցա սեղանին և վարսերիցս անձրևի կաթիլներ գլորվեցին ու մագաղաթի վրա բծեր ծաղկեցրին: Ծերուկը մոտեցավ և շոշափեց... Մանուշակն իր առաջին ծիլերը տվեց: Նա լուռ էր, խոհուն հայացքով, մտազբաղ: Կարծես Կաքավաբերդի ատամնաձև պարիսպներն էր մտքում ստվերում և դրա գլխին ցինի ու անգղի բույնն էր ուրվագծում: Եվս մի կաթիլ գլորվեց վարսերիցս և երկայնքով ողողեց մագաղաթը. ծերուկի աչքերում Բասուտա գետն էր աղմկում: Կաթիլները գլորվելով՝ Կաքավաբերդի բարձունքն ալպիական մանուշակներով են ծածկում. այն ցողուն ուներ՝ կաքավի ոտքի պես կարմիր, և ծաղիկ՝ ծիրանի գույն:

24.06.2019

ԼՈՒՍԻՆՅԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ / Զրույց Ալպիական մանուշակի հետ

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Արցախի Հանրապետություն, Ասկերանի շրջանի Խնապատի Արթուր Հայրապետյանի անվան միջնակարգ դպրոցի X դասարանի աշակերտուհի Լուսինյա Գասպարյանի աշխատանքը:

Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ, միմյանցից անկախ: Երբ ծնվում ենք, ամեն ինչ շատ նոր է լինում, ամեն ինչ հրաշալի, ոչ մի խնդիր չի լինում ու մտածելու ոչ մի բան չենք ունենում: Այդպես է կյանքի դրվածքը, բայց կյանքի ճանապարհին հանդիպում ենք մարդկանց, որոնցից կախվածություն է առաջանում: Մարդը, կարծես, կորցնում է իր ազատությունն ու ամբողջությամբ կախված է լինում մեկ ուրիշից` երբեմն և՛ ֆիզիկապես և՛ հոգեպես: Մենք փակվում ենք մեր մեջ ու մեր այդ բանտից դուրս գալու միակ ձևը ինքներս մեզ արդարացնելն է դառնում:
Երբեմն նայում եմ երկնքին ու երանի եմ տալիս թռչուններին, որովհետև ամբողջ երկինքը իրենցն է, ազատության թևերով թռչում են ուր որ ուզեն ու վայելում են այդ անծայրածիր երկինքը, երանի եմ տալիս ծաղիկներին, որովհետև նրանք էլ վայելում են ոչ միայն բնության, այլ նաև` մարդկային սեր: Իսկ ես…ես նույնպես մտքերով նորից օդում եմ,թռչում եմ երկնքում: Այնքան փոփոխական է այս կյանքը: Ինչքան բան հնարավոր է փոխել մեկ օրվա, մեկ ժամվա կամ էլ մի քանի վայրկյանի ընթացքում: Իսկ առավել ևս տարիների ընթացքում կյանքն ամբողջությամբ կարող է փոխվել, ու կյանքի հետ միասին փոխվում է մարդը:Կյանքն ստիպում է փոխել մտածելակերպդ, մարդկանց հանդեպ վերաբերմունքդ: Ամեն ինչ, կարծես, մահանում է ներսումդ ու նորից ծնվում: Այդպես էլ բնության և մարդկային ճակատագրի մի հիասքանչ դրսևորում էլ Բակունցի «Ալպիական մանուշակ»-ն էր, ով մահացավ, սակայն ծնվեց նորովի ու յուրովի` նվիրված Արփենիկ Չարենցին: Սակայն մինչ Չարենցի կնոջ հիշատակին նվիրելուց՝ Բակունցը մի առիթով խոստովանել է, որ իրականում դա գրվել էր բոլորովին այլ կնոջ համար: Պատմվածքում նույնիսկ տողեր կան, որոնք գաղտնազերծում են Բակունցի սրտի գաղտնիքը: Եվ այդ ճակատագրական կնոջ անունն էր Ժենյա Գյուզալյան: 

ԱԿՍԵԼ ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ / Նամակ Ակսել Բակունցին

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանի Խնապատի Արթուր Հայրապետյանի անվան միջնակարգ դպրոցի X դասարանի աշակերտ Ակսել Ավանեսյանի աշխատանքը:

Ակսե՛լ…Ամեն անգամ ակնածանքն ու ներքին հպարտությունն է համակում ինձ, երբ սկսում ենք ուսումնասիրել քո պատմվածքները, քո կյանքի ուղին, քո ապրած լուսավոր տարիները: Իսկ հպարտությանս պատճառն այն է, որ ես կրում եմ զանգեզուրյան լեռների պես սեգ ու արցունքի պես ջինջ արձակագրիդ հնչեղ անունը: 
Իմ և քո միջև մեկդարյա անդունդ կա, մենք կանգնած ենք ժայռածերպերին, ու ես զգում եմ քո հոգու պարզությունը, իմ անմա՛հ բարեկամ, տեսնում եմ այն մաքրությունը, որ թևածում է քո պատմվածքներում,աչքերիդ հայելու մեջ ալպյան թափանցիկություն եմ տեսնում, միրհավի անմեղություն և բզեզի կենսասիրություն:Կարդում եմ պատմվածքներդ և ակամայից հայտնվում Կաքավաբերդի գմբեթին, ձայնս դառնում է երկնահաս, ձուլվում միրհավի կանչին՝ արթնացնելով այն բարբարոսության խիղճը, որ քեզ մահվան դատապարտեց:Ու ցավում է սիրտս, լցվում կսկիծով, և կրծքիս վրա զգում եմ այն ցավը, որ քեզ պատճառեցին բիրտ 37-ին: Ցավից ուզում եմ գոռալ, անզորությունից սիրտս պայթել է ուզում, խոցվում է այն մատղաշ հպարտությունը, որ փարվել է ինձ քո անվանակիցը լինելու մտքից: Հետո մեզ բաժանող անդունդի վիհից ականջիս է հասնում քո աղերսագին ձայնը…«Ինձ գրելու և կարդալու հնարավորություն տվեք, ինձ գիրք ու մատիտ տվեք…»: Մոլեգնում եմ, մոլագարվում… Ցասումը դուրս է ժայթքում իմ հոգուց և տարիների միջով սլանալով` հասնում ու բռնում այն ծախված դատավորի կոկորդից, որ գնդակահարության դատապարտեց հայ գրականության Ալպիական մանուշակին, մի մարդու, ով այնքան անապական է, այնքան նուրբ, զանգեզուրյան լեռների պես վեհ, Բասուտա գետի պես կարկաչուն, Մթնաձորի պես հավերժական: Գլխատվեց մեղեդային արձակի վարպետը, մղկտաց Ծիրանի փողը, ցնցվեց Կաքավաբերդը, ծղրտաց Միրհավը, իսկ եռոտանու առջև չոքած գեղջկուհին լուռ շարունակում էր փչել կրակին, փչում էր, փչում, և նրա շնչից կրակե շապիկ են հագնում վերջալույսները:

23.06.2019

ԱԼԵՆ ՂԱՀՐԱՄԱՆՅԱՆ / Զրույց Ալպիական մանուշակի հետ

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Արցախի Հանրապետության Աստղաշենի Ժան Անդրյանի անվան միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանի աշակերտ Ալեն Ղահրամանյանի աշխատանքը: 
* * * 
Դու յոթնապատիկ անմեղ նահատակ, 
Անհուն ու անեղծ այս երկնքի տակ 
Որտե՞ղ որոնեմ հանգրվանը քո, 
Որ գամ, խոնարհվեմ մի ուշ երեկո, 
Գրկեմ շիրիմը քո նվիրական 
Եվ այն լվանամ ես ալպիական 
Մանուշակների անարատ ցողով, 
Կորուստդ ողբամ ծիրանի փողով: 

Ակսել Բակունցը նորագույն հայ արձակի ամենախոստումնալի ներկայացուցիչներից է, գրականության անմշակ ցելերի սերմնացանը, ով ընդամենը երեսունութ տարեկան էր, երբ դարձավ ստալինյան բռնա-պետության զոհը:Այդ մութ ձորերի լուսավոր հանճարը Լոր գյուղում որպես վարժապետ աշխատելու տարիներին հաճախակի հանդիպեց հայ գյուղացուն, տեսավ նրա չարքաշ աշխատանքն ու ընչազրկության տառապանքը: Գյուղացու տանջանքը, զօր ու գիշեր կատարած դժվարին աշխատանքը, Բակունցը գրել է «Մթնաձոր» պատմվածքների ժողովածուում: Այդ շարքի ստեղծագործություններից է «Ալպիական մանուշակը», որը նվիրված է Արփենիկ Չարենցին: Ստեղծագործությունը սկսվում է Կաքավաբերդի նկարագրությամբ, որտեղ տարին բոլոր ամպ էր, կուտակված նրա դիմացի ձորում աղմկում է Բասուտա գետը: Կաքավաբերդի պարիսպների արանքում բուսնում էր ալպիական մանուշակը, որը «Ծաղկափոշու մեջ թաթախված գունավոր բզեզին ճոճք էր թվում, աշխարհը՝ ծիրանագույն բուրաստան»:

ՇՈՒՇԱՆԻԿ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ / Նամակ Ակսել Բակունցին

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից,ԵՊՀ-ին առընթեր Ա.Շահինյանի անվան ֆիզմաթ հատուկ դպրոցի Ստեփանակերտի մասնաճյուղի 11-րդ դասարանի աշակերտուհի Շուշանիկ Հայրապետյանի աշխատանքը: 

Մրցույթը կազմակերպվել է Գորիսի պետական համալսարանի և «Արցախի Երիտասարդ Գիտնականների ու Մասնագետների Միավորում»(ԱԵԳՄՄ) ՀԿ-ի համագործակցության շրջանակներում:

Բարև՛… Մեր օրերում գրեթե ոչ ոք նամակ չի գրում, այնպես որ մի քիչ դժվար է գրել, մանավանդ երբ նամակդ անպատասխան է։ 
Գիտե՞ք՝ Ձեզ շատ բան ունեմ ասելու։ Այնքան շատ, որ չգիտեմ՝ ինչից սկսեմ։ 
Ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Ձեզ Ձեր աշխարհի համար։ Այդ աշխարհը, որի մասին Դուք եք գրել, եղել է Ձեզանից առաջ, այսօր էլ կա և գոյություն կունենա դարեր։ 
Իմ երկիրն էլ նման է Ձեր աշխարհին, իմ գյուղը՝ Ձեր Կաքավաբերդին։ Նրա վրա էլ տարին բոլոր ամպ է նստում, ու կան գեղեցիկ, չքնաղ մանուշակներ, որոնց կապույտ աչիկներում տեսնում ենք այն քնքշանքը, գեղեցկությունը, որոնք բոլորել էին Ձեր ծիրանագույն մանուշակները։ Այսօր էլ <<բզեզի>> վտանգ կա, ինչպես նաև <<սև ամպերի>>, որոնք, ամեն վայրկյան հիշեցնելով իրենց մասին, անգամ չեն ահաբեկվում հպարտ կանգնած, դարերի պատմությունը իր մեջ ամփոփած ու դեպի անհունները հավատով նայող իմ Գանձասարից։ 
Կարդալով Ձեր ստեղծագործությունները՝ մենք մտովի ընկնում ենք Ձեր աշխարհը և ապրում այնտեղ։ Ամեն մի ստեղծագործություն կարդալիս տեսնում ենք աշխարհը այնպես, ինչպես տեսնում էիք Դուք, նկատում ենք ամեն մի գեղեցիկ մանրուք, որը չէինք նկատում մինչ Ձեզ և սիրում այն։ 

ՆՎԵՐ ԱԴԱՄՅԱՆ / Բակունցի լռությունը

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Ստեփանակերտի թիվ 12 հիմնական դպրոցի 9-րդ դասարանի աշակերտ Նվեր Ադամյանի աշխատանքը: 

Մրցույթը կազմակերպվել է Գորիսի պետական համալսարանի և «Արցախի Երիտասարդ Գիտնականների ու Մասնագետների Միավորում»(ԱԵԳՄՄ) ՀԿ-ի համագործակցության շրջանակներում:

* * * 
Տարօրինակ է, բայց ամեն անգամ թերթելով Բակունցի ժողովածուները, մի տեսակ հոգիս խաղաղվում է, սիրտս թրթռում է մթնաձորյան թավուտ անտառների կուսական նրբությունից,ու ես փակում եմ աչքերս,որ մենության ու լռության մեջ վայելեմ մեծ գրողի արարչագործությունը: 
Շուրջս լռություն է, խորհրդավոր լռություն: Լուռ է աշխարհը, լուռ են մարդիկ, ու այդ լռության մեջ միայն ինձ հասկանալի հնչյուններ են ծիածանվում հեռավոր Մթնաձորում: 
Մի ակնթարթ ու ես այդ կուսական ու վայրի աշխարհում եմ ՝բարձր սարերի ստվերում: Ես եմ ու Բակունցի հերոսները,ես եմ ու նրա ապրումները, որ լռության մեջ պատկերների են վերածվում: 
Բակունցի լռությունը… 
Այն այնք՜ան հոգեհարազատ է ինձ: Հաճախ ինձ թվում է, որ նրա լռությունը հյուսվել է Մթնաձորի անտառների ու Ալպիական մանուշակների քնքուշ պատկերներից, հյուսվել է Խոնարհի լուռ սիրուց,Սոնայի զրնգուն ծիծաղից ու անցյալի քաղցր հուշերից: 
Հեռվում Կաքավաբերդն է: Ու նրա ատամնաձև պարիսպները կրկին ծրարվել են ճերմակ ամպերով… 
Ձորում Բասուտա գետն է գալարվում իր հունի մեջ, փորձում փշրել կապանքները: 
Նայում եմ շուրջս: 
Հուշերն ինձ ավելի հեռու են տանում: Նայում եմ մեծ գրողի դիմանկարին,կրկին ձեռքս առնում գիրքը, որ գոնե այսպես հաղորդակցվեմ՝ չխաթարելով նրա խոսուն լռությունը: Ինձ դուր է գալիս այս տարօրինակ լռությունը: Ինձ դուր է գալիս իմ երևակայական աշխարհը: Ինձ դուր է գալիս կուսական բնությունը:

ԿԱՐԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ / Նամակ Ակսել Բակունցին

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Ասկերանի շրջանի Սզնեքի միջնակարգ դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտ Կարեն Մարտիրոսյանի աշխատանքը:

Մրցույթը կազմակերպվել է Գորիսի պետական համալսարանի և «Արցախի Երիտասարդ Գիտնականների ու Մասնագետների Միավորում»(ԱԵԳՄՄ) ՀԿ-ի համագործակցության շրջանակներում:
 
* * * 
Արցունքի պես ջինջ էր Քո գրչի տակ նյութեղեն դարձած զրնգուն օդը, արցունքի պես ջինջ էր և Քո լուսե հոգին, Քո ճախրատենչ էությունը՝ համակված հայրենի Կյորեսիդ նկատմամբ մի անթաքույց, տիեզերածավալ սիրով:Քո հոգու անմշուշ հեռաստաններում նաիրյան բարկ արևն է շողացել, սիմինդրի խշշոցն է համանվագի պես արձագանքվել Քո հոգու ծալքերում, և կարոտած սրտիդ բոսորին է խառնվել կարմրին տվող մասրին: Չլիներ այդպես, այսքան չէինք սիրահարվի Քեզ, չլինեիր կախարդված ալպիական մանուշակի արբշիռ գույներով, այսքան չէինք արբենա Քեզնով… 
Ո՜վ հանճարեղ այր, Դու Կյորեսիդ վսեմակամար ծիածանի մեջ յոթի փոխարեն յոթ հազար յոթ գույն ես տեսել: Դրանից չէ՞ արդյոք, որ գրչիդ տակ բազմահազար երանգներ են հագնում պատկերները, հյուլե առ հյուլե խտանում են կերպարներդ ու շլացնում մարդուն՝ անբիծ կտավին վայրի տաղանդով արված անըստգյուտ վրձնահարվածների պես: Ճիշտ էր Վարպետը, որ անկրկնելի գեղեցկությամբ գրված Քո ամեն մի էջում տեսավ Կոմիտասի խորունկ երգերի մեղեդայնությունն ու Գույների կախարդի՝ Սարյանի կտավների՝ աչք կուրացնող փայլն ու անօրինակ գունաշխարհը: Իրավ, եթե ինչ-որ ձևով նոտագրվեին այդ մշտահմա, մոլորակաչափ բառերը, կստացվեին ճիշտ և ճիշտ կոմիտասյան հնչյունները, իսկ վրձնելու դեպքում՝ սարյանական պատկերները՝ զուտ ազգային, զուտ ժողովրդական… 
Ո՜վ Մեծ կյորեսցի, երբ ձեռքս եմ առնում գրվածքներդ, թվում է՝ սուզվում եմ ցնորքների մեջ՝ պատրանքի թևով հասնելով անգամ այն հնամենի ժամանակները, երբ դեռ մարդը չկար, և ազատ վխտում էին բրածո դինոզավրերը: Իմ առջև իր ողջ հմայքով բացվում է բնաշխարհի մի կուսական եզերք, որը նույքան անմահական ու հեքիաթային է, որքան խոստացյալ բիբլիական եդեմը: 

ԱՆԳԵԼԻՆԱ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ / Նամակ Ակսել Բակունցին

Ներկայացնում ենք Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ Սյունիքի և Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթի մասնակից, Ասկերանի շրջանի Խնձրիստանի միջնակարգ դպրոցի 11-րդ դասարանի աշակերտուհի Անգելինա Վարդանյանի աշխատանքը: 

Մրցույթը կազմակերպվել է Գորիսի պետական համալսարանի և «Արցախի Երիտասարդ Գիտնականների ու Մասնագետների Միավորում»(ԱԵԳՄՄ) ՀԿ-ի համագործակցության շրջանակներում: 

* * * 
Բա´րև Բակունց … 

Ես Անգելինան եմ: Չնաշխարհիկ ու հերոսական Արցախի գողտրիկ անկյուններից մեկի` Խնձրիստան գյուղի դպրոցում եմ սովորում, XI դասարանում:Այսօր քեզ հետ հաղորդակցվել եմ ուզում: Շուտով ծնունդդ է, սրտանց քեզ շնորհավորել եմ ուզում. գիտեմ դա անհնար է, բայց ուզում եմ մի կերպ երախտագիտությունս հայտնել քո մթնաձորյան աշխարհի համար, շնորհակալ լինել, որ դու եղել ես և այսօր ապրում ես երկրորդ կյանքով` մեր սրտերում: Չարագործները դա երևի չէին գիտակցում, զորու չէին հասկանալու, որ ընկածները (դու էլ ընկար մի անօրինակ մարտի դաշտում) իրենց հուշով, վրեժով են սարսափելի: Այդ վրեժը քո տաղանդին սիրահար սերունդն է, որ անհագ կարդու՜մ է, կարդու՜մ և կրկին կարդալ է ուզում քո քերթվածները: Ես երախտապարտ եմ իմ հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհուն, որը, պաշտելով Ձեզ, ստիպեց մեզ անպայման ընթերցել Քո ստեղծագործությունները: Գիտե՞ս, սիրելի´ Բակունց, այսօր, ցավոք, շատ քիչ են գեղարվեստական գրականություն ընթերցում: Ժամանակակից սերնդի հետաքրքրության շրջանակներն այլ են: Համացանցն ու բջջային հեռախոսները «հափշտակում են» սովորողներիս ժամանակը և կտրում Ե.Չարենցի նկարագրած «անեզր տիեզերքից»` գրքերի աշխարհից: Ես էլ համակարգչի առաջ շատ ժամանակ եմ անցկացնում և չէի պատկերացնում, որ ուսուցչուհուս հանձնարարած կապույտ շապիկով հաստափոր գիրքը, որի վրա ինձ արդեն հոգեհարազատ դարձած Քո անուն-ազգանունն է, կկարողանամ ընթերցել: Քիչ ասել է ընթերցել. ես շնչում եմ այդ գրքով, ապրում ու վերապրում պատմվածքների հերոսների թախիծը, տառապանքը, լուսավորվում նրանց պայծառությամբ:

12.05.2019

ԱԿՍԵԼ ԲԱԿՈՒՆՑ / ՆԻԿՈԼԱՅ ԳՈԳՈԼԻ «ՏԱՐԱՍ ԲՈՒԼԲԱՆ»

Հայ գոգոլագիտության մեջ միանգամայն նոր ու խորքային գնահատականի մի ծփանք էր Ա.Բակունցի «Ն.Գոգոլի «Տարաս Բուլբան» հոդվածը: Այն տպագրվել է որպես առաջաբան Ն.Գոգոլի «Տարաս Բուլբա» երկի հայերեն նոր հրատարակության (1934, Պետհրատ): Թարգմանիչը հենց ինքն էր` Ակսել Բակունցը

*** 
«Տարաս Բուլբան», որի հայերեն առաջին լրիվ հրատարակությոունն ահա լույս է տեսնում, Նիկոլայ Գոգոլի նշանավոր երկերից է[1]: Իհարկե, Գոգոլը հանճարեղ հեղինակ է յուր «Մեռած հոգիներե պոեմով, բայց և այնպես, այս երկի մեջ ևս, թեև պակաս չափով, շողում է նրա բարձր հանճարը, նրա վառ երևակայությունը և պատմելու մեծ վարպետությունը: Կոզակների և Ուկրաինայի հին կյանքից գրած նրա մի շարք պատմվածքների և վիպակների մեջ ամենից հոյակապը «Տարաս Բուլբանե է, այս երկը, որ հիշեցնում է հին գուսանների հորինած զրույց, մեկն ուրկրաինական այն «դումաններիցե, որ փանդիռի նվագակցությամբ ալեմորուս ծերունիները պատմում էին Ուկրաինայի գյուղերում, երբեմն իբր չափածո և երբեմն` արձակ պատմվածքի ձևով: 
Դեռևս Նեժինի գիմնազիայում, բարձր դասարանների աշակերտ Գոգոլը սիրում էր լսել պատմության առարկայի այն դասերը, երբ ուսուցիչը պատմում էր ուրիշ երկրների և, հատկապես, Ուկրաինայի Միջին դարերի պատմությունը: Հին օրերի եղելությունների մասին պատմում էր նաև հեղինակի հայրը` Վասիլիյ Գոգոլը, փոստի մի հասարակ ծառայող, բայց շառավիղը ազնվական մի տոհմի, որից շատ ներկայացուցիչներ իրենց թրադաշյունի զորությամբ փորձել էին լեհական շլյախտիչների, Ղրիմի թաթար խաների և Ցարգրադի[2] սուլթանի դեմ մղած արշավանքներում, որպես կոզակ զորագնդերի ատամաններ:

27.02.2019

Թեհմինա Մարության / ԱՐԿԱԴԻ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆԻ ՌԱԶՄԱՃԱԿԱՏԱՅԻՆ ԱՐՁԱԿԸ

Արկադի Ծատուրյանի բազմաշնորհ անունը ծանոթ է յուրաքանչյուր գրասեր սյունեցու: Նա վաղուց հեղինակավոր ներկայություն է մեզանում՝ իբրև բանաստեղծ, արձակագիր, երկարամյա մանկավարժ, հրապարակախոս, խմբագիր, գրական-մշակութային ձեռնարկների փնտրված բեմախոս: Հեղինակած երկու տասնյակից ավելի գրքերով, կազմած ու խմբագրած ժողովածուներով ընթերցասեր հանրությանը ներկայացած գրչի երախտավորը սպասում է իր վաստակի արժանի գնահատությանը: 
Ա.Ծատուրյանի ստեղծած գեղագիտական արժեհամակարգի գլխավոր երակը հուն է առնում հայրենի հողից, ավանդույթից, պատմությունից, աշխարհայացքից, ինքնուրույն հղացումից՝ մարմնավորված առավելապես արձակի փոքր ժանրաձևերի մեջ: 
Գրողի, գրական մարդու կոչմանը հավատարիմ՝ Ծատուրյանը պատմել, վավերագրել, հուշագրել է այն ամենը, ինչը տվել է նրան կյանքի լայնահուն ճանաչողությունը, կյանքի ճշմարտության անխաբ զգացողությունը: Ապրվածը, անհատական փորձառության բովով անցածը, վավերագրականը, ստուգապատումը արձակագրի ի՛ր մտասևեռումներն են: 
Ծատուրյանի արձակը մերթ պատմվածքի կառույց է, մերթ ակնարկի պատում, մերթ տպավորապաշտ նկարագրություն, այդքանով հանդերձ՝ մի գրաշխարհ, որ վաղուց բռնել է ընթերցողի սրտի, ճաշակի հետ հարազատություն պահող երակը:

26.02.2019

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ / Անկեղծ չենք

Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը, ինչպես այսօր, և երբեք այսքան ահռելի չափերով չի հայտնվել կեղծիքը, ինչպես այսօր:
Դարավոր կարգերի ու հասկացողությունների հեղաշրջումի օրը, պատմության ահավոր դատաստանի օրը:
Մեծ ալեկոծություններն ու ակնկալությունները ամենքին տեղահան են արել, դուրս են բերել իրենց անկյուններից, և ահա –ժողովուրդներն իրենց ունեցած ուժերով հրապարակի վրա են:
Ամեն մարդ շարժվում է, ամեն մարդ խոսում է:
Անշուշտ նա պիտի շարժվեր այնպես, ինչպես ինքն է կամենում, և խոսեր այն, ինչ որ ինքն է մտածում:
Այդպես պիտի լիներ մարդը, առավել ևս այս տեսակ մի ժամանակի առաջ, երբ շարժումը կամ խոսքը կարող է ունենալ այնպիսի հետևանք, որ ուրիշ ժամանակ աներևակայելի է:
Նրա այս խոսքից կամ այն շարժումից կախված է շատ բան:
Եվ հանկարծ․․․ դուք տեսնում եք․․․ Նա խաղ է անում, դերասանություն է անում:
Դերասանությունը գեղեցիկ է բեմի վրա, ուր խաղում են, բայց նա գարշելի է կյանքի մեջ, ուր ապրում են:
Դրա համար էլ բեմի վրա խաղացողները շնորքով մարդիկ են, իսկ կյանքում խաղացողները՝ ցածերն ու կեղծավորները:
Նրանք խաղ են անում ամեն տեղ, ամեն բանի հետ, և ահա, մեր կյանքը ավելի նման է թատրոնական բեմի, ու այդ բեմը թեև փոքր, բայց, տեսեք, ո՜րքան դերասաններ ունի․․․

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ / Ինքնակենսագրություն

Մեր տոհմը Լոռու հին ազնվական տոհմերից մեկն է։ Իր մեջ ունի պահած շատ ավանդություններ։ Այդ ավանդություններից երևում է, որ նա եկվոր է, բայց պարզ չի՛, թե ո՛րտեղից։ Թե եկվոր է՛լ է, անհերքելի հիշատակարանները ցույց են տալիս, որ նա վաղուց՝ է հաստատված Լոռու Դսեղ գյուղում։
Իմ հայրը, Տեր Թադեոսը, նույն գյուղի քահանան էր։ Ամենալավ և ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ կյանքում, այդ եղել է իմ հայրը։ Նա ազնիվ մարդ էր և ազնվական՝ բառի բովանդակ մտքով։ Չափազանց մարդասեր ու առատաձեռն, առակախոս ու զվարճաբան, սակայն միշտ ուներ մի խոր լրջություն։ Թեև քահանա, բայց նշանավոր հրացանաձիգ էր և ձի նստող։
Իսկ մայրս բոլորովին ուրիշ մարդ էր։ Երկու ծայրահեղորեն տարբեր արարածներ հանդիպել էին իրար։ Մայրս – Սոնան, որ նույն գյուղիցն էր, սարում աչքը բաց արած ու սարում մեծացած, մի կատարյալ՝ սարի աղջիկ էր, ինչպես գյուղացիքն են ասում,— մի «գիժ պախրի կով»։ Նա չէր կարողանում համբերել հորս անփույթ ու շռայլող բնավորությանը, և գրեթե մշտական վեճի մեջ էին այդ երկու հոգին։ Ա՛յդ էր պատճառը, որ հայրս երբեմն թաքուն էր տեսնում իր գործը։ Շատ է պատահել, որ, մայրս տանից դուրս է գնացել թե չէ, ինձ կանգնեցրել է դռանը, որ հսկեմ, ինքը՝ ցորենը լցրել, տվել մի որևէ պակասավոր գյուղացու կամ սարից իջած թուրքի շալակը։
Իրիկունները, երբ տուն էինք հավաքվում, մայրս անդադար խոսում էր օրվան անցածի կամ վաղվան հոգսերի մասին, իսկ հայրս, թինկը տված՝ ածում էր իր չոնգուրն ու երգում Քյորօղլին, Քյարամը կամ ո՛րևէ հոգևոր երգ։