Ձեզ ենք ներկայացնում Ակսել Բակունցի ծննդյան 120-ամյակի առթիվ Սյունիքի ու Արցախի ավագ դպրոցներում հայտարարված շարադրության մրցույթում «Գրական ձիրք» անվանակարգի մրցանակակիր, Մարտակերտի Վլ. Բալայանի անվան միջնակարգ դպրոցի 12-րդ դասարանի աշակերտուհի Լուիզա Մամունցի աշխատանքը:
Գիշերային աղջամուղջում տեղս նորից չեմ գտնում... Խավարի մեջ սարսուռով պատված՝ ես կրկին ճոճվող կամրջին եմ կանգնած: Մեղմ հովիկը շուրջս բոլորել, այս կյանքում միշտ զգոն է ինձ պահել, բայց այսժամ նա էլ ինձ լքել և միայնակ է թողել... Ու՞ր ես, «ընկե՛ր» իմ բարի, իմ դառն օրերի միա՛կ փերի: Ես արագ քայլերով առաջ եմ սլանում, իսկ ամպերն իրար են խառնվել և դույլերով անձրև են թափում: Ես անտառի թավուտում անհույս քայլերով դեպի հարավ եմ շարժվում: Մտքիս կծիկն էլ խճճվել ու ինձ կորցրած եմ կարծես: Իմ աչքերում ինչ-որ լույս է առկայծում, ես դեպի այդ լույսն եմ շարժվում: Խոզանով պատված մի փոքրիկ տնակ է աչքիս առջև, որը կարծես զորեղ ուժ ուներ, սթափեցնող ոգի... Հուշիկ քայլերով մոտենում և դուռն եմ կամացուկ ծեծում: Մի ծերուկ է բացում և սփրթնած դեմքով նայում ինձ: Վայրկյաններ անց հյուծված ձայնով ինձ ներս է հրավիրում: Նա մագաղաթ ուներ՝ սեղանին դրված, փետրածայր գրիչ ու թանաքաման և փոքրիկ լամպակալ: Ես թրջված վարսերով մոտեցա սեղանին և վարսերիցս անձրևի կաթիլներ գլորվեցին ու մագաղաթի վրա բծեր ծաղկեցրին: Ծերուկը մոտեցավ և շոշափեց... Մանուշակն իր առաջին ծիլերը տվեց: Նա լուռ էր, խոհուն հայացքով, մտազբաղ: Կարծես Կաքավաբերդի ատամնաձև պարիսպներն էր մտքում ստվերում և դրա գլխին ցինի ու անգղի բույնն էր ուրվագծում: Եվս մի կաթիլ գլորվեց վարսերիցս և երկայնքով ողողեց մագաղաթը. ծերուկի աչքերում Բասուտա գետն էր աղմկում: Կաթիլները գլորվելով՝ Կաքավաբերդի բարձունքն ալպիական մանուշակներով են ծածկում. այն ցողուն ուներ՝ կաքավի ոտքի պես կարմիր, և ծաղիկ՝ ծիրանի գույն: Վերջին կաթիլի հետ ծաղկափոշու մեջ գունավոր բզեզ թաթախվեց. նրան մանուշակը ճոճք էր թվում, աշխարհը՝ ծիանագույն բուրաստան: Ծերուկը ձեռքը սահեցրեց փետրածայր գրչով, և աչքիս առջև բացվեց թե՛ գյուղի, թե՛ բերդի գլխին ժամանակի դանդաղ սահքը, տարիների՝ նույն ծառի միանման տերևները... Բասուտա գետը դարձյալ աղմկում էր, իսկ ես՝ մանուշակս ալպիական, թեքված, գլուխս քարին հենած, այդ շոգ կեսօրին նայում եմ քարե արծվի կեռ թուր կտուցին, սրածայր նիզակներ մագիլներին, պողպատե զրահ փետուրներին... Ու ես տեսա՝ ծերուկը մագաղաթի վրա շարում էր, որ արև մի կեսօր Կաքավաբերդի քարափով բարձրացան երեք ձիավոր: Բերդի գլխին նստած ամպը վարագույրի պես տատանվում էր, իսկ առաջին ձիավորն աչքը պարիսպներից չէր հեռացնում: Նրա ակնոցների արանքից նշմարվում էին բերդի պատմությունը, մագաղաթյա մատյաններում գրած խոսքերը իշխանական օրերի մասին. հնագետ էր: Ֆետրե գլխարկով երկրորդ ձիավորը ծոցից հանեց հաստ տետրն ու սրածայր մատիտը: Սկսեց «նախշել», Կաքավաբերդի պարիսպներն ու կենդանի բնությունն անմահացնել. նկարիչ էր: Հնագետը քչփորեց այս ու այն քարերը և գտավ Բակուր իշխանի դամբարանը: Նկարչի աչքն էլ անգղերի ահեղ պտույտների հետ էր, անգամ չնկատեց, թե ինչպես գլխարկը սահեց, ընկավ քարի վրա և աչքերս փակեց: Այդժամ երրորդ ձիավորը շների հարձակումը կասեցրել էր, ձիերին արձակել ու պարսպի մոտ նստած ծխում էր: Լսեցի, թե ինչպես մանգաղը գոտու մեջ խրած, գլուխը կեղտոտ թաշկինակով փաթաթած՝ մի մարդ մոտեցավ ձիերի մոտ նստած պահակին, ով քար էր տեղահան անում, ու հարցրեց, թե ինչ են փնտրում բերդի ավերակներում: Ի պատասխան՝ լսեց Կաքավաբերդի գլխին կարասի մեջ գանձեր թաղած լինելու լուրը։ Հնձվորը մտածելով հեռացավ... Ծերուկը լուռ գրում էր, նրա տողերից իմացա, որ կեսօրն անց եկվորներն իջան բերդից: Ամենից արագ շարժվում էր երրորդ ձիավորը, որի աչքի առջև թարմ լավաշներ էին, պանիր ու մածուն: Առաջին իսկ վրանի մոտ կանգ առան, և, վրանի նեղլիկ դռնից ներս նայելով, տեսան մի փոքրիկ տղայի, ով մոխրի մեջ սունկ էր խորովում...Մայրը ներս մտավ, և երրորդ ձիավորը հնագետի պայուսակից հանեց կոնսերվ. հասկացրեց, որ սոված են: Օջախի մոտ կռացած կնոջը, ում գլխաշորը սահել էր և ընկել ուսերին, սպիտակ ճակատը, սև մազերն ու աչքերը նկատել էր ֆետրե գլխարկով ձիավորը: Նրան ինչ-որ մեկին էր նմանեցնում, ով չուներ նույն զրնգուն սուրմաները, ինչ՝ վերջինս: Կոնսերվի տուփը դատարկելով՝ պահակը մեկնեց տղային, ով շտապեց երեխաների մոտ՝ ցույց տալու. դա չտեսած նորություն էր այդ քարափների վրա: Հետո երկրորդ տուփն ստանալուց հետո նա դուրս չվազեց, նստեց խսիրի վրա՝ թեյելու: Ֆետրե գլխարկով մարդը շաքարի մի մեծ կտոր գցեց տղայի բաժակը: Տղան մատը մտցրեց բաժակը, հանեց և համտեսեց կիսահալ շաքարը: Կնոջ ուրախ ժպիտը երեխայի չարաճճի արարքի վրա չվրիպեց ֆետրե գլխարկով մարդու աչքից, ում մտքում շարունակ պտտվում էր. «Երևի նույն դեմքն ունեցող մարդիկ նույն կերպ են ժպտում»: Հանկարծ ծոցից հանեց տետրը և սպիտակ թղթի վրա մատիտի արագ շարժումով նկարեց կնոջը՝ օջախի մոտ նստած, վերին շրթունքի աննկատ դողով, ժպիտից արնագույն մեխակի թերթերի պես կարմրած շրթունքներով, աչքերը՝ օջախի քարին: Միայն տղան տեսավ մոր նկարը սպիտակ թղթի վրա... Ժամն էր հասել ետդարձի. ձիավորներն իջնում էին Կաքավաբերդի քարափով դեպի Բասուտա ձորը: Ճանապարհի երկու եզրերին բուսած ինձ նման մանուշակներից մեկին կռացավ և պոկեց ֆետրե գլխարկով ձիավորը, դրեց տետրի այն թերթի արանքը, որի վրա նկարված էր եռոտանին և այն բարակիրան կինը... Ինձ թվաց՝ ես էի քարերի արանքից նայում նրանց ետևից... Իրիկնացավ...Նույն ճանապարհով վրաների կողմն էր բարձրանում մի մարդ՝ գոտում պողպատե փայլուն մանգաղը. հնձվորը ցերեկվա մարդն էր, որին երրորդ ձիավորը պատմել էր բերդի գանձերի մասին: Իր արտից նա տեսավ ձիավորներին, և նրան թվաց, թե ձիու թամբից կապած պայուսակներում հենց այդ գանձերն են. նա մռայլվեց՝ որպես իրիկնապահին անտառում որսի դուրս եկած սոված արջ: Նա հասավ առաջին վրանը, մոտեցավ մխացող օջախին, և, դեռ տրեխները չհանած, տղան վազեց դեպի հայրը՝ տուփերը ցույց տալու. հայրը հասկացավ, որ ձիավորները նստել են իր խսիրի վրա... Հայրը ոտքով հրեց որդուն, դատարկ տուփերը գլորվեցին... Հայրը հետո ձայնը մեղմացրեց, կանչեց, խնդրեց նրա արծաթ դրամը, որ տվել էր մի բարի քեռի: Տղան արցունքների միջից ժպտալով մոտեցավ հորը, մեկնեց դրամը և սկսեց պատմել, թե ինչպես այն անծանոթ մարդը մոր պատկերը հանեց թերթի վրա և դրեց ծոցը: Խանդը կայծակի պես փայլատակեց մռայլ հնձվորի սրտում, կինը սահմռկեց: Հաջորդ վայրկյանին մարդը գազազած արջի նման ոստյուն արեց, նրա մազոտ ձեռքերը սեղմեցին ծանր մահակը, և այն անասելի թափով իջավ կնոջ թիկունքին: Կինը աղաղակ չհանեց, այլ ցավից գալարվեց. դուրս եկավ՝ վրանի դեմն անձայն հեկեկալու... Կաքավաբերդի գլխին լռություն իջավ, օջախներում հանգավ կրակը, ծերուկի տանն էլ հանգավ լամպակալը: Խավար գիշեր էր երկուստեք: Ցող կաթեց ալպիական մանուշակիս ծաղկաթերթերին...Երանի~ այն բզեզին, որ բուրմունքիցս արբեցած քնել էր առէջներիս մեջ, և նրան այնպես էր թվում, թե աշխարհը հոտավետ բուրաստան է, ալպիական մանուշակ... Քամու սուլոցն ինձ արթնացրեց... Աստվա~ծ իմ, ծերուկը Բակունցի լռությունից, իմ թաց վարսերն էլ ալպիական մանուշակի բուրմունքից ունեին... Ես էլ բզեզի պես իմ երազում ճոճվող կամրջից եմ հեքիաթ հյուսում: Արթմնի անկողնուց վեր եմ կենում և կամացուկ դռանը մոտենում, անցքից նայում և երեք հնձվորի եմ տեսնում: Մի՞թե երազի մեջ եմ դեռ: Բացելով դուռը՝ նրանց ներս եմ հրավիրում, հյուրասենյակին քով` պատի մեջ խարույկ էր վառվում, իսկ դրսում սահմռկեցնող քամի էր...Ես, հայի ադաթին հետևելով, դեպի խոհանոց շարժվեցի, անուշաբույր ժենգյալով հացն ու գինին ձեռքիս առաջ եկա և որդուս տեսա. նա ժպտում էր հյուրերին... Սփռոց փռեցի, նրանց սեղանի մոտ կանչեցի, որ հյուրասիրվեն: Հյուրերիցս մեկը, չնայած իր կնճռոտ տարիքին, ծոցագրպանից թղթի կտոր հանելով, մատիտի շեշտակի հարվածով անմահացնում է ինձ: Իսկ փոքրիկ որդիս, ավա~ղ, նա հոր կտորն է, նրա աչքից ոչինչ չի վրիպում... Նրանց ճանապարհեցի, և կրկին դռան զանգի ձայն...Որդիս գիրկընդխառն իսկույն դիմավորում է հորը: Ես հեռվից նկատում եմ՝ ինչպես է տղաս հոր ականջին ինչ֊-որ բան փսփսում: Հաջորդ վայկյանին նա ինձ է մոտենում, ճակատս համբուրում, գոհունակություն է հայտնում` աշխատավորի առջև իր տան դռները բացելու, նրանց իր տան բարիքներից հյուրասիրելու և այդքան գեղեցիկ լինելուս համար... Ես պատմում եմ երազս, որն իրականություն էր թվում, և հայելու մեջ նշմարում եմ ժամանակների տարբերությունը, բակունցյան տարիների քաոսային դրամատիզմը, որ չէի ցանկանա մեր օրերում տեսնել:
Комментариев нет:
Отправить комментарий