ԿՈՍՏԱՆ ԶԱՐՅԱՆ / ԼԵԶՈՒՆ ԵՎ ԱՐՅՈՒՆԸ

Այսօր Մայրենի լեզվի միջազգային օրն է

1

Այն, ինչ որ մենք անվանում ենք լեզու՝ միայն բառերով արտահայտվելու միջոց չէ, այլ արտահայտությունն է առհասարակ: Ձեռքերի և մարմնի, երեսի և աչքերի շարժումները, և հաճախ լռությունը և անշարժությությունն իսկ լեզու են:

Լեզուն մեր մարմնական և հոգեկան էության հետ անբաժան կապված՝ իմաստների, ձայների և խորհրդանշանների վերածված մի տիեզերք է: Նա անդադար գոյացող, մեռնող և վերածնվող տարերային ուժ է: Լիճի նման, նրան կերակրում են ստորերկրյա հոսանքները, և արևի կիզիչ ճառագայթները նրան ենթարկում են շոգիացման և այլափոխության: Ինչպես քիմիական բաղադրությունները և կենսանյութերը հողերի տակ՝ նա նախատեսնված է մեր մեջ, գրված և արտասանված: Լեզուն ներկա է մեր մարմնի ամեն մի մասում, մեր մկանունքների մեջ, մեր ուղեղի ծալքերում, մեր զգայարանքների թրթռուն լարերի վրա, մեր բջիջների աճող և բազմապատկվող կերպընկալությունների խորքում:

Եվ մանավանդ լեզուն արյուն է:

Իսկ երբ ասում ենք արյուն՝ ասում ենք հող, երկիր:

Ոչ մեկ գրագետի մոտ լեզուն, միտքը և հոգին այքան կապված և միաձուլված չեն, ինչքան Գյոթեի մոտ: Շեքսպիրի և մանավանդ Դանտեի համար լեզուն խորհրդանշան է, միջոց, երբեմն նպատակ: Գյոթեի մոտ լեզուն ինքը Գյոթեն է,- երակների մեջ եռացող արյունը, չորս եղանակների կշռույթներով պեղված հողերը, շրջապատող բլուրները, լեռները, Հայրենիքը:

Բառերը - երբ արյուն են ու հող - միշտ էլ ավելի խոր են քան այն, ինչ որ ուզում են արտահայտել: Նրանք գալիս են մութ և անբացատրելի շերտավորումների տակից: Նրանք լվացված են զգացումների և գաղափարների անդադրում հորդող գետերով: Նրանք համադրում են և իրենց ուսերի վրա կրում մեծղի բնանկարներ, վսեմ դեպքեր, ծով զգացումներ, պայծառ և խոր իմաստների լույսեր: 

Վիշտ, տանջանք, ողբերգություն: 

Ու շատ անգամ բառը իր բարձրագույն արտահայտության է հասնում, երբ անկարող դրսևորվելու, սառչում է շրթունքների ծայրին և տառապում: Այդ վայրկյաններին նա չի գտնում ինքը իրեն, որովհետև նա չի կարողանում բաժանվել աշխարհի այն ամբողջությունից, ոի երակներում նա դեռ թավալ է գալիս: 

Ուստի, երբ բառը մեր անհատականության մակերեսի վրայից քաղված թեթև զարդ է, և հիշողությունից հիշողություն արձագանքված ձայն, երբ նա իր խոր իմաստի հետ մարմնով չկապված և իր ներկայից դատարկված պարզ պայմանական նշան է, նա դիակ է: 

2 

Հասարակ անունը՝ քերականության այդ անկյունաքարը, որ բնորոշում է մի իր կամ որոշ մի առարկա՝ ինքը իսկ առարկան է կամ իրը: Նրան հատուկ են առարկայի ձևը, շրջագիծը, տարողությունը, կշիռը: Սակայն նա նյութ է, որ կարող է բազմանալ բնության բոլոր շարժական և փոփոխվող հատկություններով: Նրա մոտ դրված մի ածական կարող է ամեն ինչ փոխել: 

Ածականը, - երբ անհրաժեշտ է և ճշգրիտ, - կոչված է վերականգնելու տիեզերքի միության և նրան շրջապատող մթնոլորտի, երևույթների կայունության և մշտնջենական հոսողության հավասարակշռությունը: Այդ հավասարակշռությունը անդադար խափանվում է և անդադար վերականգնվում, այդպիսով երևան հանելով զգայական աշխարհի ներկայությունը և այն բաղկացությունները, որոնք մեր առջև ի վիճակի են բաց անելու երազի դուռը: 

Լեզուն կառուցում է: 

Բայց լեզուն կարող է հանդիսանա նաև իբրև մերժում և կործանման ազդակ: Այդ պարագային մենք տրամաբանում ենք այդպես. երբ ասում եմ առարկա կամ անձ, իրականի մեջ ես նրանից հանում եմ նրա բուն իսկությունը: բառը անձը չէ, որ ինձ տալիս է, այլ նրա պատկերը: Անձը՝ առանց մարմնի և ոսկորի շոշափելի ներկայության: Բառը տալիս է անձի շուքը, նմանությունը, չլինելը: 

Սակայն լեզուն քանդվում է և միևնույն ժամանակ գոյանում է: Եթե անձը տարրալուծվում է՝ մնում է իմաստը: Ձևը փոխարինում է նյութին: 

Ու բառը, չնայած որ դուրս է մնում նյութից, ինքը իր միջոցներով կյանք է ճարտարապետում: Մահը - չլինելը - մտցնում է կյանքի մեջ և կյանքը՝ մահի մեջ: Այս հակադրությունից առաջ է գալիս այն բնազանցական տվայտանքը, որ հատուկ է իսկական գրականության: 

Անկարողություն հասնել անձին, անկարողություն հասնել մահին: 

.......................................................................................................................................................... 

Լեզուն արյուն է՝ խառնված հոգիով պեղված հողերին: 

Կոստան Զարյան, Նավատոմար, Ե., 1999: