ՍՈՒՐԵՆ ԱՅՎԱԶՅԱՆ / «Հայրենիքը մեկն է լինում և ընդմիշտ...»

Էդ անտեր ծննդավայրի կարոտն ուրիշ է: Որտեղ գնում, ուր էլ լինում եմ, միևնույն է, ուշքս ու միտքս մի բանի վրա է՝ ե՞րբ պիտի լինեմ իմ Զանգեզուրում, իմ գյուղում: Երբ պիտի հայտնվեմ ինձ հարազատ մարդկանց շրջապատում: Չգիտեմ ով ինչպես, բայց ես ոնց որ կախարդված լինեմ: Զարմանալի բան է: Ինձ բախտ է վիճակվել լինել աշխարհի զանազան երկրներում: Հազար բան եմ տեսել, հազար-հազար մարդկանց եմ հանդիպել, բայց այն ամենը, ինչը կապված է եղել իմ ծննդավայրի հետ, աչքիս առջևից չի հեռացել: 

Լիբանանում, Ռուսաստանում, թե Ֆրանսիայում քնիս մեջ ծննդավայրիս մասին էի երազ տեսնում: Փարիզի շքեզ լույսերը չքանում էին աչքիցս և իմ դեմ հառնում էր մանկությանս ուրվականը: Ռուսի, ֆրանսիացու, իտալացու մեջ ես հայ էի փնտրում, զանգեզուրյան պատկերներ էի պեղում Հռոմի, Վարշավայի, Բեռլինի փողոցներում: 

Դե արի ու բացատրիր, թե սա ի՞նչ է: Նախնյաց արյան կա՞նչ, մարդու հոգու անբացատրելի հատկությու՞ն, թե՞մարդուն դեռևս անհայտ մի աստվածային շնորհ:

Սա չի՞ նշանակում, որ մարդկությունը պարտական է իր սկզբին, այն հողին, որի վրա առաջին անգամ չորեքթաթ է տվել: 

Ազգն էլ է նույն բանը: 

Այ, ես հիմա Այվազյան եմ: Աշխարհում էլի Այվազյաններ կան: Լիքը Այվազյաններ կան Երևանում, Գորիսում, գյուղերում... Տեսնես ո՞վ է եղել էդ առաջին Այվազը, որ մեզ բոլորիս Այվազյաններ է դարձրել: Ինչ իմանաս, գուցեև եղել է մեր Թորգոմ նահապետի հարյուրերորդ սերունդը: Գուցեև իմ ապուպապերից մեկը կռվել է Ավարայրի ճակատամարտում և, ո՞վ գիտե, գուցեև ես պատմահայր Խորենացու հեռավոր ազգականն եմ: 

Մենք նույնարմատ, նույն քոթուկից սերված ժողովուրդ ենք: Մեր լեզվով մեզ հայ են ասում, ուրիշ լեզուներով՝ արմեններ: Այդ պատճառով էլ մեր ժողովրդի կեսի անունը Հայկ ու Հայկարամ է, մյուս կեսինը՝ Արա ու Արգիշտի, Արմեն ու Արմենակ: Մեր պատմությանը համահուչ ունենք նաև Վարդաններ, Տիգրաններ, Դավիթներ, Մեսրոպներ, Սասուն ու Սահակ, Աշոտ ու Ներսես, Գրիգոր ու Երվանդ... Բայց հասկանալի ու անհասկանալի է, թե ինչու՞ Յուրիկ, Բորիկ, Մելսիկ, Մայքլ, Ջոն ու Սաշիկ-մաշիկ...

Մեր երակներում հինգ, տասը, տասնհինգ հազար տարվա նախ-նախահայի արյուն կա: Դե արի ու մի սիրիր քո ժողովրդին: Դե արի ու մոռացիր հողդ, հայրենիքդ, ծննդավայրդ: 

Ես հասկանում եմ անհայրենիք հայերին, բայց չեմ արդարացնում նրանց, չեմ ընդունում նրանց հեռավորությունը: Ախր ինչպես կարելի է հայրենիքից երկու օվկիանոս հեռու լինել և ապրել ինքնագոհ, ինքնաբավական: Դրսում ավելի շատ հայ է ապրում, քան ներսում: Ես չեմ հասկանում՝ Սփյուռքը հայրենի՞ք է, թե՞ մի քանի հայրենիքների գումար: Չէ՞ որ հայրենիքը մեկն է լինում և ընդմիշտ: 

Կարելի՞ է հայերեն չիմանալ ու հայ լինել: Հնարավո՞ր է անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն ու արաբերեն երգել ու Կոմիստաս սիրել: 

Հետաքրքիր է, Լոս-Անջելեսում, Փարիզում, Մոսկվայում ապրող հայերից քանի՞սն են մի երկու-երեք, տասը տարի հետո հայ մնալու: Դե ասացեք տեսնեմ, ո՞ր ֆրանսիացին հայ կդառնա: 

Սու՞տ է, թե՞ ճիշտ է հայրենիքը: Եթե ճիշտ է, մարդիկ ինչու են հեռանում իրենց պապերի երկրից: 

Մի ամբողջ Հայաստան ջնջել, կործանել է թուրքը: Մազապուրծները գաղթել-ցրվել են աշխարհով մեկ: Դա միանգամայն հասկանալի է: Բայց այսօր էլ հարյուրներով, հազարներով լքում են իրենց երկիրը: Ինչու՞: Ի՞նչ է եղել: Թող մի քիչ էլ վատ ապրենք: Հո՞ չկործանվեցինք: Չգիտեմ, սիրտս ցավում է մեր հող ու ջրի համար, մեր նախնիների կորած շիրիմների համար...